MAKATTA KAŞINTI (PRURİTUS ANİ) nedir?

Makat (anüs) çevresinde karşı konulmaz kaşıntı isteği ve çoğu zaman beraberinde yanma hissinin eşlik ettiği bir klinik durumdur. Toplumda görülme oranı yaklaşık %5 olup, erkeklerde dört kat daha sık görülmektedir. Kırk ve altmış yaş gurubundakiler daha çok etkilenmektedir. 

NEDEN KAŞINTI OLUR?
Kaşıntının nedeni, %50-90 olguda ortaya konamamaktadır kısaca sebebi bilinememektedir. Geri kalanlarda ise kaşıntı yapabilecek 100’den fazla hastalık sıralamak mümkündür. Ancak burada umutsuzluğa kapılmaya gerek yoktur, kaşıntının nedeni bilinmeyen olgularda ki bu grup çok büyük çoğunluğu oluşturmaktadır, sadece basit önlemler alınması bile kişinin şikâyetlerini hafifletebilmektedir. 

Kaşıntıya neden olabilecek rahatsızlıklardan en sık karşılaşılanları Şekil 1’deki gibi sıralamak mümkündür. 

Enfeksiyonlar; bakteri ya da mantar enfeksiyonları nadir alarak kaşıntı nedeni olmakla birlikte mutlaka araştırılmalıdır. Mantar olasılığı, özellikle diyabetik bireylerde, steroid kullanımı olanlarda ya da uzun süreli sistemik antibiyoterapi görenlerde dikkatle incelenmelidir. Kılkurdu gibi parazitler de kaşıntıya neden olabilmekte ancak bu durumda tüm aile üyelerini etkileyebileceğinden dolayı hasta ve aile fertlerinde büyük abdestte parazit araştırılmalıdır. 

Diyet; Kafeinli içecekler, alkol, süt ve süt ürünleri, fındık, domates, çikolata, baharat ve baharatlı yiyecekler, üzüm, turunçgiller (limon, portakal, mandalina vb.) gibi gıdalar makatta kaşıntıya neden olabilmektedir. Bu nedenle ilk olarak bu gıdaların 14 gün süresince diyetten çıkarılması, şikâyetlerin gerileyip gerilemediğinin araştırılması gerekmektedir. 

Kalın bağırsak (kolon-rektum) ve makat (anüs) hastalıkları; kaşıntı şikâyeti olanlarda hemoroidal hastalık (basur, mayasıl) sık rastlanan bir makat (anal) bölgesi hastalığıdır. Birçok makat bölgesi hastalığında kaşıntı sık rastlanan ve rahatsızlık verici bir bulgudur. Bu hastalıkların tedavisini takiben şikâyetlerde düzelme olabileceği gibi hiçbir semptomu olmayan hastalarda bu bölgenin cerrahisini takiben makat fonksiyonlarındaki azalmaya bağlı sürekli ıslaklık hissi ve o bölgede yine kaşınma yakınmaları ortaya çıkabilmektedir. Çok nadir olmakla birlikte kaşıntının kalın bağırsak kaynaklı nedenleri arasında bu bölgenin kanserleri de bulunabilmektedir. 

Dış etkenlere bağlı tahriş sıkı ya da dar iç giyim, deterjanlar, sabunlar, kuru tuvalet kâğıdı ile tahriş ederek temizlenme, çeşitli amaçlarla kullanılan krem ve merhemler makat çevresinde ıslaklık ya da neme ve tahrişe neden olabilmektedir. Uzun süreli dışkı temasına bağlı olarak bölgenin nemli olması ya da hijyen (temizlik) problemi durumunda anal kaşıntının meydana gelmesi kaçınılmazdır. Perianal bölgedeki derinin vücudun herhangi bir yerindeki deriden daha hassas olduğu bilinen bir gerçektir. Bu nedenle de sert ve sabunlu yıkamalar ile makat bölgesini gereğinden fazla temizlemesi şikâyetleri daha da kötü hale getirebilir. 

KAŞINTIYI ENGELLEMEK İÇİN DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER

Tahrişe neden olan maddelerin kullanımı ve yiyecek-içeceklere yönelik önlemler; 

  • Öncelikli olarak kaşıntıya neden olan kremler, sabunlar, şampuanlar, banyo köpüğü, ıslak mendil ve tuvalet kâğıdı gibi irritanların kullanımı kesilmelidir. 
  • İç çamaşırlar deterjanlar yerine sabun tozları ile yıkanmalı, makat bölgesine sabun vb. kozmetikler sürülmemelidir. 
  • Kafeinli içecekler, alkol (bira, şarap), süt ve süt ürünleri, fındık, domates, ketçap, çikolata, baharat ve baharatlı yiyecekler, üzüm ve turunçgiller (limon, portakal, mandalina vb.) gibi gıdaların yenilmesi ve tüketilmesi kesilmelidir. 

Makat bölgesindeki cildin temiz, kuru tutulması ve deri bütünlüğünün korunmasına yönelik önlemler; 

  • Dışkılama sonrası o bölgenin temizliğinin sıcak su ile yapılması, ideal olan çömelme pozisyonunda perianal bölgeye telefon duş 3–5 dakika ılık su (banyo sıcaklığında) uygulanmalıdır. 
  • Yıkama sonrası, bölgenin ya özel pamuklu kurutma havlusu ile kurulanması ya da saç kurutma makinesi ile kurutulmalıdır. 
  • Günlük içi çamaşırı değiştirilmesi, makat bölgesine küçük bir gazlı bez konulması hem terlemeyi hem de özellikle geceleri meydana gelebilecek dışkıyla kirlenmeye bağlı (büyük abdesti tutmada sorunu olan hastalarda) kaşıntıları önleyecektir. 
  • El tırnaklarının kısa kesilmesi kaşıma sırasındaki bölgedeki derinin travmasını minimuma indirecektir. Ayrıca şiddetli kaşıma arzusu olması halinde yine cildin tahrişini engellemek için kıyafetlerin üzerinden kaşıması önerilmektedir. 

İlaçlar ve diğer önlemler; 

  • Dışkı kaçırma sorunu ve dışkıya temasa bağlı kaşınması olanlarda, lifli gıdaların tüketilmesi gaitanın normal kıvamda (sulu ya da sert değil) çıkarılmasını sağlamakta, kaçakları engellemektedir. Yine bu durumda yukarıda sözü edilen sıvı ve yiyeceklerden kaçınılması ve en fazla 6 bardak sıvı alınması önerilir. 
  • Sadece doktor tarafından verilen ilaçların kullanılması önerilir. Reçetelendirilmiş ilaçları anal bölge etrafındaki deriye uygulanmalı ve sürtülmemelidir. 

Bu önerileri ne kadar süre uygulamalıdır? 
Yukarıda sayılan önerilerin bir kısmını alışkanlık haline getirmeniz ve hayatınız boyunca uygulamanızda yarar vardır (sert sabunla sürterek yıkama veya tuvalet kağıdı ile tahriş ederek kurulamadan uzak durmak gibi). Ancak genel olarak yukarıdaki önerileri uygulamaya başladıktan sonra bir haftada kaşıntı geçer, bazen tedavi 4-6 hafta sürebilir.